پسته
پسته یکی از مهم ترین محصولات باغی ایران محسوب می شود
و از نظر سطح زیر کشت و مقدار محصول مقام اول را در جهان به خود
اختصاص داده است.
گیاه شناسی:
درخت پسته اهلی (pistacia vera L.) به تیره پسته سانان (Anacardiaceae) تعلق دارد.
جنس pistacia یازده گونه متفاوت دارد.
به استثنای پسته ی اهلی، دیگر گونه های پسته دارای میوه های ریز هستند که خوراکی اند
یا از آن ها روغن استخراج می کنند یا به عنوان پایه به کار می روند. این گونه ها عبارتند از:
- بنه (p.mutica)
- خینجوک(p.khinjuk)
- p.atlantica
- p.terebinthus
- p.integerrima
- p.lentiscus
- p.chinensis
- p.palaestina
- p.texano
- p.mexicana.
پسته اهلی دارای دو پایه خزان دار است و ۳۰ کروموزوم دارد
گل های نر به شکل سنبله روی خوشه در درخت نر ظاهر می شوند.
گل های نر پنج کاسبرگ سبز رنگ و پنج پرچم کوتاه دارند، ولی گلبرگ ندارند.
گل های ماده که روی درخت ماده تشکیل می شوند معمولا چند روز پس از ظهور گل های نر ظاهر می شوند.
گل ماده یک برچه ای و دارای کلاله ۴ تا ۵ قسمتی است.
کلاله قبل از تلقیح به رنگ سبز مایل به گُلی است، ولی پس از بلوغ و تلقیح به رنگ قهوه ای در می آید.
گل ماده پس از تلقیح به سرعت رشد می کند به طوری که ۱۴۰ تا ۱۵۰ روز بعد به میوه کامل و رسیده تبدیل می شود.
از نظر رده بندی درخت پسته جز میوه های شفت است،این نوع میوه ها دارای سه بخش است: برون بر، میان بر و درون بر که مغز را در بر می گیرد.
شرایط محیطی مناسب برای رشد درخت پسته
رشد این نوع درخت در مناطقی که دارای تابستان های گرم، طولانی و خشک و زمستان نسبتا سرد هستند، امکان پذیر است.
این درخت در برابر کم آبی، خشکی خاک و شوری آب و خاک بسیار مقاوم است،
به گونه ای که بعد از خرما،پسته را مقاوم ترین درخت میوه در برابر شوری به حساب می آورند.
این قابلیت سطح زیر کشت آن را افزایش داده زیرا بسیاری از نقاط و حاشیه کویری در ایران دارای چنین شرایطی هستند.
تابستان های خنک برای تکامل خوب مغز پسته مناسب نیست
و به همین دلیل کشت آن در نقاطی که دارای چنین شرایطی باشد توصیه نمی گردد.
همچنین مناطقی که در خلال فصل رشد رطوبت نسبی هوای آن بالاست برای کشت و کار پسته مناسب نیستند.
مقاومت درخت پسته در سرمای زمستان خوب است یعنی تا حدود ۲۰- درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل می کند.
درخت پسته در زمستان به سرمای کافی نیاز دارد تا جوانه های آن از حالت رکود و خواب فیزیولوژیکی خارج گردند.
میزان نیاز پسته به سرمای زمستانه در حدود ۱۰۰۰ ساعت دمای زیر ۷+ درجه سانتی گراد تعیین کرده اند.
اگر تعداد ساعات سرمای مورد نیاز پسته در در زمستان برای آن تامین نشود باز شدن جوانه های گل و برگ در بهار به تاخیر افتاده،نامنظم خواهند گردید.
یکی از این علائم تولید برگ های یک و سه برچه ای است،
درحالی که در حالت معمولی برگ های پسته دارای پنج برگچه اند و مقدار محصول نیز در این مناطق کمتر خواهد بود.
چه خاکی برای کشت درخت پسته مناسب است؟
بهترین خاک برای کشت پسته خاک های لومی-رسی یا خاک های نسبتا سبک،عمیق و قابل نفوذ با زهکشی خوب هستند.
سیستم ریشه پسته تحمل رطوبت زیاد را برای مدت زمان طولانی ندارد به طوری که چنین شرایطی
موجب تشدید صدمه به ریشه ها و به خصوص شیوع پوسیدگی ریشه و طوقه و در نهایت مرگ درخت می گردد.
نحوه تکثیر
به علت دو پایه بودن پسته و همچنین تفرق صفات که در هنگام تکثیر از طریق بذر صورت می گیرد
پیوند زدن نهال های بذری با پیوندک ارقام مرغوب ماده و نر از کارهای ضروری است،
لذا بذر پسته را کاشته ،روی آن از ارقام مورد نظر پیوند می زنند.
در حال حاضر پیوند لوله ای به دلیل سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن پایه با پیوندک رواج یافته است
و تقریبا همه از این روش پیوند استفاده می کنند.
درخت پسته دارای ریشه ی عمودی بلند است و یکی از دلایل مقاومت زیاد آن در برابر خشکی خاک، وجود همین ریشه ی عمودی پر رشد است.
نسبت درختان نر و ماده
هنگام کاشت درختان پسته یا پیوند پایه ها باید نسبت درختان ماده به به نر به تعداد ۹ به ۱ باشد
یعنی به ازای هر ۹ پایه ماده یک درخت نر وجود داشته باشد.
برای اطمینان از وجود گرده کافی در زمان گلدهی در جهت عمود بر بر باد غالب منطقه
یک ردیف درخت نر از ارقام زود گل،متوسط گل،و دیر گل می کارند یا پیوند می زنند.
پایه ها
در ایران بیشتر از پسته اهلی (pistacia vera) به عنوان پایه استفاده می شود.
در رفسنجان از رقم ریز بادامی اینگونه استفاده می شود و این پایه به نماتد و بیماری انگومک حساس است.
ارقام
ارقام و توده های محلی متعددی از پسته در ایران وجود دارند.
صفاتی که آن ها را از یکدیگر متمایز می کند به طور عمده عبارتند از:
شکل، اندازه میوه، وقت رسیدن میوه، درصد خندانی، درصد پوکی، سال آوری و… .
ارقام پسته از نظر شکل به دو دسته بادامی و فندقی تقسیم می شوند.
فواصل کاشت در باغ
فاصله درختان بالغ پسته در خاک عمیق نباید کمتر از ۷ متر باشد.
به دلیل اینکه سرعت رشد درخت پسته کم است و مدت نسبتا زیادی طول می کشد تا سطح باغ را بپوشاند،
لذا فواصل بین ردیف ها را ۷ تا ۸ متر در نظر گرفته ،روی ردیف ها به فواصل ۳ متر و حتی کمتر اقدام به کشت می کنند.
این نهال ها به طور یک در میان به عنوان درخت اصلی محسوب می شوند
که باید نسبت به هرس و فرم دهی آنها در سال های اولیه بسیار دقت گردد تا اسکلت اولیه محکمی برای آنها تشکیل شود.
پیرایش و هرس درخت پسته
برای تشکیل اسکلت اصلی محکم جهت تحمل وزن میوه ها در درختان پسته هرس اولیه یا فرم دهی باید با دقت صورت گیرد.
فرم های مورد استفاده برای درخت پسته عبارتند از فرم جامی(open center) و فرم کروی با محور تغییر یافته یا شلجمی (modified leader).
ارتفاع اولین شاخه تا سطح زمین نباید از حدود ۵۰-۶۰ سانتی متر کمتر باشد تا انجام عملیات در باغ به آسانی مقدور باشد.
در کشور هایی که برداشت محصول پسته به صورت مکانیزه و با دستگاه های لرزاننده(shaker) صورت می گیرد
این فاصله را حدود یک متر انتخاب می کنند.تا امکان بستن بازوی دستگاه به تنه درختان وجود داشته باشد.
برداشت پسته
تغییر رنگ پوسته سبز پسته و سهولت جدا شدن آن از پوست سخت داخلی از علائم رسیدن میوه بوده
و زمان برداشت را مشخص می کند، اما چون تمام دانه های یک خوشه به طور همزمان به این حالت نمی رسند
لذا باید تا رسیدن نسبی دانه های انتهایی خوشه صبر کرد و سپس اقدام به برداشت خوشه نمود.
البته در کشور هایی که برداشت توسط ماشین های لرزاننده صورت می گیرد دانه های رسیده از خوشه جدا می شوند
ولی دانه های نرسیده روی خوشه باقی می مانند و لذا برداشت در دو مرحله صورت می گیرد.
اگر در برداشت تاخیر صورت بگیرد پوست سخت داخلی (پوست شاخی) تغییر رنگ یافته
باعث کاهش مرغوبیت محصول و آلودگی دانه ها به قارچ زهر آفلاتوکسین می شود.
شما هم می توانید تجربیات خودتان از کاشت و داشت و برداشت پسته را با ما در میان بگذارید.
